Piyasa katılımcıları gelecekte oluşacak fiyat değişimlerine karşı alış veya satış fiyatlarını sabitleyerek fiyat riskinden korunma ve geleceğe yönelik fiyat beklentilerini görme imkânı bulacaklar. Yapılan işlemler için EPİAŞ, merkezi karşı taraf hizmeti sunarak, yapılan ticarete ilişkin fiziksel teslimatı ve ödemeleri garanti altına alacak. Böylece piyasa katılımcıları karşı taraf riskinden korunacak. VEP’te işleme açık olan her bir kontrat için her seans sonunda yayımlanan günlük gösterge fiyatı (GGF) piyasa katılımcılarına ve yatırımcılara fiyat sinyali oluşturacak. Oluşan fiyat sinyali yatırımlara ve uzun vadeli arz güvenliğine katkı sağlayacak.

İkili anlaşmalar;

• Taraflar arasında yapılan özel sözleşmelerdir.
• Tezgah üstü piyasada işlem görürler.
• Karşı taraf riski mevcuttur. Satıcı ikili anlaşma ile belirlenen ürünü teslim etmeyebilir veya alıcı ikili anlaşma ile belirlenen bedeli ödemeyebilir.
• İkili anlaşmanın vadesinden önce üçüncü bir tarafa devredilmesi zordur.
• Düzenlemeye tabi değildir.
• Damga vergisi mevcuttur.

VEP kontratları ise;

• Standart sözleşmelerdir.
• Organize piyasada işlem görürler.
• Karşı taraf riski yoktur. EPİAŞ, taraflara merkezi karşı taraf hizmeti sunar, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı konumundadır. Fiziksel teslimat ve ödemeler garanti altındadır.
• VEP kontratları teslimat dönemine kadar sürekli el değiştirebilir.
• Düzenlemeye tabidir.
• Damga vergisinden muaftır.

Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda;
Elektrik piyasası katılımcıları ve finansal yatırımcılar işlem yapmaktadır.
Uzlaşma şekli nakit uzlaşıdır. Elektriğin fiziksel teslimatı söz konusu değildir.
Günlük uzlaştırma yapılmaktadır.
Teminat mektubu kabul edilmemektedir.

VEP’te ise;
Sadece EPDK’dan lisans almış olan elektrik piyasası katılımcıları işlem yapabilecektir.
Uzlaşma şekli fiziksel teslimattır.
Aylık uzlaştırma yapılacaktır. Uzlaştırma her bir teslimat ayını takip eden ay gerçekleşecektir.
Piyasa katılımcıları teminat olarak teminat mektubu sunabilecektir.

Her emtia piyasasında olduğu gibi elektrik piyasasında da elektrik üreticileri ve tüketicileri fiyat riskine karşı kendilerini korumak isterler.

Üretici, elektrik fiyatlarında oluşabilecek düşüşlere karşı kendini korumak ve düzenli nakit akışına sahip olmak ister.

Tüketici ise elektrik fiyatlarında oluşabilecek artışlara karşı kendini korumayı ve üretim maliyetlerini daha doğru hesaplayabilmeyi ister.

Tüm bu ihtiyaçlara cevap verecek Vadeli Elektrik Piyasası’na katılım için öncelikle;

Elektrik üretim veya tedarik lisansına sahip olunması,
Tüzel kişilik kaydının olması,
Piyasa Katılım Anlaşması’nın imzalanması,
VEP Katılım Anlaşması’nın imzalanması,
Takasbank kaydının yapılması,

Giriş teminatı ve Temerrüt Garanti Hesabı katkı payının yatırılması gerekiyor.

Piyasa katılımcıları, her iş günü saat 13.00 ve 16.00 arasında işlem yapabilirler.

Yıllık, çeyreklik, aylık ve ayın geri kalanı teslimat dönemleri için baz ve puant gibi farklı yük tiplerinde elektrik ticareti yapabilirler.
Haftalık ve günlük kontratlar da piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda işleme açılabilir.

Baz Yük; teslimat dönemi içindeki fiziki teslimata konu olan her günün 00:00 – 24:00 saatleri arasında, her saat eşit miktarda olacak şekilde, piyasa katılımcılarının elektrik veriş veya çekiş yapmasını ifade eder.

Puant Yük; teslimat dönemi içindeki fiziki teslimata konu olan her günün 08:00 – 20:00 saatleri arasında, her saat eşit miktarda olacak şekilde, piyasa katılımcılarının elektrik veriş ve çekiş yapmasını ifade eder.

Piyasa katılımcıları kendi ticari kararlarına göre belirledikleri fiyat ve miktarda piyasaya satış ve alış teklifi sunacaklar.

Bu tekliflerin geçerli olması için öncelikle EPİAŞ tarafından talep edilen teminatın yeterli olması ve katılımcıya izin verilen işlem limitleri içinde olması gerekir.
Bu işlem limitlerine pozisyon limiti denir.

Alış ve satış teklifleri eşleştiğinde üretim-tüketim yükümlülüğü oluşur, eşleşen bu teklife ise açık pozisyon denir.

Alış veya satış pozisyonuna sahip katılımcılar kendi pozisyonuna ters yönde bir işlem yaparsa, bu durumda pozisyon netleşmesi gerçekleşir ve piyasa katılımcısının sahip olduğu net pozisyon azaldığı için teminat indirimi yapılır.

Örneğin;
Alıcı, 1 Aralık 2020 tarihinde, 2021 Ocak, Şubat ve Mart aylarını kapsayan birinci çeyrek kontratı için işlem yaptı.

Bu durumda 29 Aralık 2020’ye kadar, yani teslimat dönemi başlangıcının 3 iş günü öncesine kadar sahip olduğu pozisyon finansal dönemdedir.

Fiziksel teslimat dönemi henüz başlamamıştır ve bu dönemde piyasa katılımcıları ilgili kontratlar için sürekli işlem yapmaya devam edebilir.

Alıcının çeyreklik kontratta sahip olduğu açık pozisyonları, kontratın son işlem günü olan 29 Aralık 2020 tarihinde Ocak, Şubat ve Mart ayı kontratlarına aktarılır.

Ocak ayı kontratı işleme kapatılır.

Bu ayın fiziksel teslimatı, 1 Ocak günü saat 00.00’da başlar ve 31 Ocak günü saat 23.59’da biter.

Ocak ayı boyunca, Şubat ve Mart ayı kontratları finansal dönemdedir ve piyasada işlem görmeye devam eder.

Ocak ayının bitmesi ile birlikte Ocak kontratının teslimat dönemi tamamlanır ve Şubat ayında ilgili kontrattaki pozisyonların uzlaştırması ve fatura işlemleri gerçekleşir.

İşlemlerin tamamlanmasıyla birlikte katılımcıların teminatları iade edilir.

Piyasa katılımcılarının 13.00 ve 16.00 saatleri arasında yaptıkları işlemler ile seans sonunda, saat 17.00’de işleme açık olan her bir kontrat için seans içinde gerçekleşen eşleşmeler üzerinden Günlük Gösterge Fiyatı hesaplanır ve yayımlanır.

Hesaplanan Günlük Gösterge Fiyatları kullanılarak piyasa katılımcılarının sunmaları gereken toplam teminat tutarı güncellenir.

Mevcut teminatın yetersiz kalması durumunda ilgili piyasa katılımcılarına teminat tamamlama çağrısı yapılır.

Piyasa katılımcılarının, takip eden iş gününde, saat 12.00’ye kadar söz konusu teminat tamamlama çağrısını yerine getirmeleri gerekir.

Finansal dönemde;
VEP kontratının fiyat değişim riskine karşı, uzun veya kısa açık pozisyon sahibi piyasa katılımcılardan;
Kontrat Teminatı, Piyasaya Göre Güncelleme Teminatı ve diğer teminatlar alınır.

Fiziksel dönemde ise;
alıcıdan kaynaklı fatura tahsilat riski ve satıcıdan kaynaklı fiziksel teslimatı gerçekleştirmeme riskine karşı;
alıcıdan ve satıcıdan Fiziksel Teslimat Teminatı alınır.